ਤੀਜੀ ਕਿਸ਼ਤ :: ਜਾਗਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਸੁਪਨਾ… :: ਲੇਖਕ : ਰਾਬਿਨ ਸ਼ਾਹ ਪੁਸ਼ਪ

ਇਕ ਟੁੱਟੀ ਹੋਈ ਸਲੀਬ…:

ਅਨੁਵਾਦ : ਮਹਿੰਦਰ ਬੇਦੀ ਜੈਤੋ


ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਆਸਮਾਨ ਦੀ ਹੱਥੇਲੀ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਮਹਿੰਦੀ ਰਚਾਅ ਦਵੇ, ਵਿਭਾ ਜਾਗ ਪਈ। ਜਾਨ ਨੇ ਸਵੇਰ ਦੀ ਗੱਡੀ ਜੋ ਫੜਨੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਖਿੜਕੀ ਖੋਹਲ ਕੇ ਦੇਖਿਆ, ਘੋਸ਼ ਬਾਬੂ ਦਾ ਘਰ ਧੁੰਦ ਵਿਚ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਕ ਹਾਰਿਆ ਜਿਹਾ ਘਰ...ਫੇਰ ਵੀ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਇੰਜ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਹਾਸਿਆਂ ਦੇ ਠਹਾਕਿਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਇਸੇ ਘਰ ਵਿਚੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ। ਵਿਭਾ ਸੋਚਦੀ ਰਹੀ¸ 'ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਮੇਗੀ ਕਿੱਥੇ ਹੋਏਗੀ? ਉਸ ਦਿਨ ਪਿੱਛੋਂ ਦਿਖਾਈ ਵੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ!' ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਉਮੀਦ ਨਾਲ ਖਿੜਕੀ ਖੋਹਲੀ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ...ਪਰ ਟੁੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਤਾਰਾ, ਫੇਰ ਕਦੋਂ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ?
ਵਿਭਾ ਨੇ ਬਿਸਤਰੇ ਤੋਂ ਰਿਬਨ ਚੁੱਕ ਕੇ ਵਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਲਏ। ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਸੌਂਦੀ ਹੈ; ਇਹ ਉਸ ਦੀਆਂ ਖਾਸ ਆਦਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਵਾਲ ਬੰਨ੍ਹਣ ਲਈ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜਾਂਦੀ ਹੈ...ਇਕ ਦਿਨ ਜਾਨ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਸੀ¸ 'ਇਹ ਦੇਖ ਮੁਹਾਸੇ ਦਾ ਇਕ ਦਾਣਾ।'
'ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ, ਹਟਦਾ ਈ ਨਹੀਂ। ਬਸੰਤ ਮਾਲਤੀ, ਲੈਕਟੋ ਕਲੇਮਾਇਨ ਤੇ ਵਟਨਾਂ ਸਭ ਕੁਝ ਤਾਂ ਲਾ ਰਹੀ ਆਂ।'
'ਤੂੰ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਦੇਖਣਾ ਛੱਡ ਦੇ...ਐਂਡ ਯੂ ਵਿੱਲ ਬੀ ਆਲ ਰਾਈਟ। ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਨਾਲ ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਝੁਰੜੀਆਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ।'
'ਪਰ ਜਾਨ, ਇਹ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਦੇਖਣਾ ਕਿੰਜ ਛੱਡ ਦਿਆਂ ! ਬਰਥ-ਡੇ 'ਤੇ ਤੂੰ ਹੀ ਤਾਂ ਇਹ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਚਿਹਰਾ ਦੇਖਦੀ ਆਂ, ਲੱਗਦਾ ਏ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਇਆ ਏਂ। ਤੇ ਫੇਰ ਜਿਸ ਰਾਤ ਇਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਨਹੀਂ ਸੌਂਦੀ, ਅਜੀਬ ਅਜੀਬ ਸੁਪਨੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ...ਤੇ ਦੇਖ ਕੇ ਸੌਂਦੀ ਹਾਂ ਤਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਤੂੰ ਮੇਰੀਆਂ ਬੰਦ ਪਲਕਾਂ ਉਪਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਹੱਥ ਫੇਰ ਰਿਹਾ ਏਂ।'
ਜਾਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਖਿੱਚ ਕੇ ਕਿਹਾ, 'ਹੁਣ ਇਕ ਅੰਨ੍ਹੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਾਂਗ ਸਿਰਫ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਆਹਟ ਸੁਣਨ ਦੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ਮੇਰੇ ਵਿਚ।'
ਵਿਭਾ ਤ੍ਰਬਕੀ।
ਉਸ ਨੇ ਰਿਬਨ ਹੋਰ ਕਸ ਲਿਆ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਵਾਲ ਕਿੰਜ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਫੇਰ ਕਿਚਨ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਸਟੋਵ ਬਾਲਿਆ। ਕੇਤਲੀ ਉੱਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਡੈਡੀ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਆਈ। ਡੈਡੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਮੂੰਹ-ਸਿਰ ਲਪੇਟੀ, ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਫੇਰ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਆਈ...ਜਾਨ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਹਾਸਾ ਆ ਗਿਆ। ਸਿਰਹਾਣਾ ਸਿਰ ਹੇਠੋਂ ਗਾਇਬ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਜੱਫੀ ਪਾਈ ਪਿਆ ਸੀ ਉਹ। ਵਿਭਾ ਨੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਜਗਾਉਣਾ ਚਾਹਿਆ...ਵਧੀ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਉਸ ਦੇ ਪੈਰ ਰੁਕ ਗਏ। ਉਸ ਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਬੂਟਿਆਂ ਵਰਗੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ...ਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬਲਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਅਗਰਬੱਤੀਆਂ ਵਾਂਗ ਸੁਲਗਦੀ ਰਹੀ। ਉਹ ਪਰਤ ਕੇ ਡੈਡੀ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਚਲੀ ਗਈ। ਇਕੋ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਚਾਦਰ ਖਿੱਚ ਕੇ ਬੋਲੀ, “ਗੈੱਟ ਅੱਪ ਡੈਡੀ, ਇਟ ਇਜ਼ ਨਾਊ ਟੂ ਲੇਟ।”
ਮਿਸਟਰ ਬਰਾਉਨ ਹੜਬੜਾ ਕੇ ਉਠ ਬੈਠੇ, “ਰੀਅਲੀ?”
ਵਿਭਾ ਨੇ ਇਕ ਉਂਗਲ ਘੜੀ ਵੱਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਮਿਸਟਰ ਬਰਾਉਨ ਉਠਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਡੈਡੀ, ਜਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਉਠਾ ਦਿਓ।”
ਫੇਰ ਉਸ ਨੇ ਯੁਜਿਨ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜਿਆ।
ਉਸ ਨੇ ਕੱਛੂ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਪੈਰ ਸਮੇਟ ਲਏ।
ਵਿਭਾ ਬਨਾਉਟੀ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਬੋਲੀ, “ਆਲ ਰਾਈਟ, ਪਿਆ ਰਹਿ। ਅਸੀਂ ਸਟੇਸ਼ਨ ਜਾ ਰਹੇ ਆਂ।”
ਉਹ ਹੜਬੜਾ ਕੇ ਉਠ ਗਿਆ, “ਗੁੱਡ ਮਾਰਨਿੰਗ, ਦੀਦੀ।”
“ਗੁੱਡ ਮਾਰਨਿੰਗ, ਜਾਹ, ਜਾਨ ਅੰਕਲ ਨਾਲ ਮੂੰਹ ਹੱਥ ਧੋ ਲੈ।”
ਤੇ ਉਹ ਕਿਚਨ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਨਾਸ਼ਤਾ ਬਨਾਉਣ ਲੱਗ ਪਈ।
ਫੇਰ ਚਾਹ ਲਈ ਸਾਰੇ ਟੇਬਲ ਗਿਰਦ ਆ ਗਏ। ਪਰ ਯੁਜਿਨ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।
“ਡੈਡੀ, ਯੁਜਿਨ ਕਿੱਥੇ ਐ?”
“ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਬੇਬੀ।”
ਉਦੋਂ ਹੀ ਜਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੇ ਰੇਡੀਓ ਆਨ ਕੀਤਾ ਸੀ...ਫੇਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮੂੰਹ ਲਟਕਾਅ ਕੇ ਵਾਪਸ ਚਲਾ ਗਿਆ।”
ਮਿਸਟਰ ਬਰਾਉਨ 'ਹੋ-ਹੋ' ਕਰਕੇ ਹੱਸ ਪਏ, “ਅੱਜ ਕਿਸ ਮੀ ਆਨ ਮੰਡੇ ਵਾਲਾ ਗੀਤ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਹੋਏਗਾ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਇਹ ਸੌਂਗ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਉਹ ਇਵੇਂ ਉਦਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦੈ।”
ਵਿਭਾ ਯੁਜਿਨ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਗਈ।
ਉਹ ਦੋਹਾਂ ਹੱਥੇਲੀਆਂ ਉੱਤੇ ਮੂੰਹ ਰੱਖੀ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਅਬਾਬੀਲ ਵਾਂਗ ਉਸ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਫੜਫੜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
ਵਿਭਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਚੱਲ ਭਰਾ ਨਾਸ਼ਤਾ ਕਰ ਲੈ। ਅੱਜ ਗੀਤ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਤਾਂ ਕੱਲ੍ਹ ਆ ਜਾਏਗਾ। ਆਪਣੇ ਅੰਕਲ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ?”
ਯੁਜਿਟ ਫੇਰ ਵੀ ਖਾਮੋਸ਼ ਰਿਹਾ, ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਯੂਸ ਜਿਵੇਂ ਕੰਧ ਉੱਤੇ ਚਿਪਕਿਆ ਹੋਇਆ, ਕੋਈ ਪੁਰਾਣਾ, ਅੱਧ ਪਾਟਿਆ ਪੋਸਟਰ।
ਵਿਭਾ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤ ਗੰਭੀਰ ਮੂੰਹ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠ ਗਈ, “ਠੀਕ ਏ ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਂਗਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਵਾਂਗੀ।” ਤੇ ਉਹ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਗੁਣਗੁਣਾਉਣ ਲੱਗੀ¸ 'ਕਿਸ ਮੀ ਆਨ ਏ ਮੰਡੇ...ਆਨ ਮੰਡੇ...ਐਂਡ ਇਟ ਇਜ਼ ਵੈਰੀ ਗੁੱਡ...'
ਯੁਜਿਨ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਵਿਭਾ ਦੇ ਗਲ਼ ਵਿਚ ਪਾ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਚਾਹ ਪਿੱਛੋਂ ਮਿਸਟਰ ਬਰਾਉਨ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਆਲਟਰ ਕੋਲ ਬੁਲਾਇਆ¸ “ਕਮ ਆਨ ਐਵਰੀ ਬਾਡੀ, ਲੇਟ ਅਸ ਪ੍ਰੇ...” ਸਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਨਿਗਾਹਾਂ ਆਲਟਰ ਉੱਤੇ ਸਨ...ਸੂਲੀ ਉੱਤੇ ਟੰਗੇ ਜੀਸਸ ਉਪਰ।
ਮਿਸਟਰ ਬਰਾਉਨ ਨੇ ਬਾਈਬਲ ਦੇ ਵਰਕੇ ਉਲਟੇ¸ 'ਇਫ ਐਨੀ ਮੈਨ ਕਮ ਆਫਟਰ ਮੀ, ਲੈੱਟ ਹਿੰਮ ਡਿਨਾਈ ਹਿੰਮਸੈਲਫ, ਐਂਡ ਟੇਕ ਅਪ ਹਿਜ਼ ਕਰਾਸ ਡੇਲੀ, ਐਂਡ ਫਾਲੋ ਮੀ।'
ਉਹਨਾਂ ਯੁਜਿਨ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ¸ “ਯੂ ਫਾਲੋ?”
ਉਹ ਚੁੱਪ ਰਿਹਾ।
“ਲਿਸਨ ਕਰਾਈਟ ਨੇ ਕਿਹਾ ਏ ...'ਜੋ ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਪਿੱਛੇ ਆਉਣਾ ਚਾਹੇ, ਆਪਣੇ ਆਪੇ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰੇ ਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਆਪਣੀ ਸਲੀਬ ਚੁੱਕੀ ਮੇਰੇ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਹੋ ਲਏ'... ਇਸ ਸਲੀਬ ਉੱਤੇ ਜੀਸਸ ਨੇ ਸਾਡੇ ਗੁਨਾਹਾਂ ਕਾਰਨ, ਸਾਡੀ ਭਲਾਈ ਖਾਤਰ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਠੁਕ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ ਸੀ...ਜਿਹੜੇ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ, ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਨੇ, ਉਹ ਅੰਦਰੇ ਅੰਦਰ ਇਸ ਸੂਲੀ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ, ਤਪਾਏ ਹੋਏ ਸੋਨੇ ਵਾਂਗ ਖਰੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਨੇ।”
ਫੇਰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਜਾਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਸਫਲ ਹੋਏ¸ “ਆਮੀਨ!”
ਸਾਰੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤਕ ਆਏ।
ਗੱਡੀ ਦੋ ਘੰਟੇ ਲੇਟ ਸੀ। ਮਿਸਟਰ ਬਰਾਉਨ ਭਾਰਤੀ ਰੇਲਵੇ ਨੂੰ ਖਰੀਆਂ-ਖੋਟੀਆਂ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਫੇਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਇਕ ਪੋਸਟਰ ਉੱਤੇ ਪਈ। ਉਹਨਾਂ ਜਾਨ ਵੱਲ ਭੌਂ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਲੁਕ ਦੇਅਰ।”
ਜਾਨ ਨੇ ਦੇਖਿਆ, ਇਕ ਹੱਥ ਚੇਨ ਖਿੱਚ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖਿਆ ਸੀ¸ 'ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕੋ। ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਕਰਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੇਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ।' ਹੇਠਾਂ ਕਈ ਤਸਵੀਰਾਂ ਸਨ...ਇਕ ਬੰਦੂਕਧਾਰੀ ਫੌਜੀ, ਇਕ ਡਾਕਟਰ, ਕਾਫੀ ਸਾਰੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਦਾ ਢੇਰ...।
ਮਿਸਟਰ ਬਰਾਉਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਦੇ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਕਰਕੇ ਇੰਜ ਹੁੰਦਾ ਐ...ਜਿੱਥੇ ਚਾਹਿਆ, ਗੱਡੀ ਰੋਕ ਲਈ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਕੀ ਮਿਲੀ, ਪਿਓ ਦੀ ਗੱਡੀ ਹੋ ਗਈ...ਨਾਨਸੈਂਸ!”
ਵਿਭਾ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਮੁਸਕਰਾਈ। ਜਾਨ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਵੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਸੀ। ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਕਿਹਾ, 'ਕਾਸ਼! ਗੱਡੀ ਦੋ ਘੰਟੇ ਹੋਰ ਲੇਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ।'
ਫੇਰ ਗੱਡੀ ਆਈ ਤੇ ਜਾਨ ਸਵਾਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਧੂੰਏਂ ਦੇ ਛੱਲੇ ਕਦੀ ਵਿਭਾ ਨੂੰ ਏਨੇ ਬਲਵਾਨ ਨਹੀਂ ਸਨ ਲੱਗੇ...ਪਰ ਅੱਜ, ਇਹੀ ਨਿਰਬਲ ਛੱਲੇ ਵਿਭਾ ਦਾ ਇਕ ਅਤਿ ਸੁੰਦਰ ਸੁਪਨਾ ਲੈ ਕੇ ਉਡਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ...ਫੇਰ ਇਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਸਲ ਗੂੰਜੀ, ਇੰਜਨ ਨੇ ਕਾਫੀ ਸਾਰਾ ਧੂੰਆਂ ਉਗਲਿਆ...ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਹੁਸੀਨ ਚਿੱਤਰ ਉੱਤੇ ਕਾਫੀ ਸਾਰਾ ਕਾਲ ਰੰਗ ਪੋਚ ਦਿੱਤਾ ਹੋਏ। ਤੇ ਫੇਰ ਹੱਥ ਹਿੱਲਦੇ ਰਹੇ, ਕਾਫੀ ਦੇਰ ਤਕ ਹਿੱਲਦੇ ਰਹੇ।
ਡੈਡੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਕਮ ਆਨ ਬੇਬੀ।”
ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲ ਗਿਆ, “ਨੋ ਡੈਡੀ, ਦ ਹੈਂਡ ਇਜ ਸਟਿਲ ਵਿਜਿਬਲ।” ਤੇ ਉਸਦਾ ਹੱਥ ਹਿੱਲਦਾ ਰਿਹਾ।
***
ਮਿਸਟਰ ਬਰਾਉਨ ਰਾਤ ਦਿਨ ਤਿਆਰੀ ਵਿਚ ਜੁਟ ਗਏ।
ਹੁਣ ਸ਼ਾਦੀ ਵਿਚ ਦੇਰ ਹੀ ਕਿੰਨੀ ਸੀ! ਇਕ ਰਾਤ ਜਦੋਂ ਉਹ ਥੱਕ ਹਾਰ ਕੇ ਇਜੀ ਚੇਅਰ ਉੱਤੇ ਬੈਠੇ, ਉਂਘਦੇ ਜਿਹੇ ਸਿਗਰੇਟ ਪੀ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੰਜ ਥਕਾਣ ਵਿਚ ਡੁੱਬਿਆ ਚਿਹਰਾ ਦੇਖ ਕੇ ਵਿਭਾ ਦਾ ਰੋਣ ਨਿਕਲ ਗਿਆ।
ਉਸ ਨੇ ਹੌਲੀ ਜਿਹੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖਿਆ। ਉਹ ਤ੍ਰਬਕ ਗਏ...“ਕੀ ਗੱਲ ਏ ਬੇਬੀ?”
“ਖਾਣਾ ਨਹੀਂ ਖਾਣਾ?”
“ਤੁਸੀਂ ਖਾ ਲਿਆ?”
“ਹਾਂ, ਯੁਜਿਨ ਤਾਂ ਸੌਂ ਵੀ ਗਿਆ ਏ। ਕਾਫੀ ਦੇਰ ਤਕ ਤੁਹਾਡਾ ਇੰਤਜਾਰ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।”
ਸਿਗਰੇਟ ਦਾ ਇਕ ਲੰਮਾਂ ਸੂਟਾ ਖਿੱਚ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਬਚੇ ਹੋਏ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਐਸਟਰੇ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ।
“ਇੱਥੇ ਹੀ ਲੈ ਆ ਬੇਬੀ।” ਤੇ ਉਹ ਹੱਥ ਧੋਣ ਲਈ ਬਾਥਰੂਮ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਏ।
ਆਏ ਤਾਂ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਖਾਣਾ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਰੋਟੀਆਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਲਾਹ ਕੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਰੱਖਦੇ ਤੇ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਖਾਂਦੇ ਰਹੇ। ਬਿਲਕੁਲ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ।
ਵਿਭਾ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਅੱਜ ਰੋਟੀਆਂ ਫੇਰ ਕਰੜੀਆਂ ਬਣ ਗਈਆਂ ਨੇ। ਨਾਲੇ ਉਂਜ ਵੀ ਡੈਡੀ ਦੇ ਦੰਦ...ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਡੈਡੀ, ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਰੋਟੀ ਛੱਡ ਦਿਓ। ਕੱਲ੍ਹ ਤੋਂ ਮੈਂ ਚਾਵਲ ਬਣਾਅ ਦਿਆ ਕਰਾਂਗੀ, ਖੂਬ ਨਰਮ ਮੁਲਾਇਮ।”
ਮਿਸਟਰ ਬਰਾਉਨ ਖਾਂਦੇ ਖਾਂਦੇ ਹੀ 'ਹੋ-ਹੋ' ਕਰਕੇ ਹੱਸ ਪਏ। ਫੇਰ ਬੋਲੇ, “ਤੇਰੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਅਸਾਂ ਚਾਵਲ ਖਾਣੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਸਨ।”
“ਉਹ ਕਿਉਂ?”
“ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਚੌਲਾਂ ਤੇ ਧੀਆਂ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ। ਕਿਸਾਨ ਇਕ ਪਿਓ ਵਾਂਗ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਦਾ-ਪੋਸਦਾ, ਵੱਡਿਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲਹਿਲਹਾਂਦਿਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਐ...ਫੇਰ...ਬੇਬੀ, ਫੇਰ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਕੱਟ ਕੇ ਕਿਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਪਰਾਈ ਗੱਡੀ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਵਿਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਐ...ਤੇ ਆਪ ਗੱਡੀ ਦਾ ਪਹੀਆ ਧਰੀਕਦਾ ਕੁਝ ਦੂਰ ਜਾਂਦਾ ਏ ਤੇ ਖ਼ਾਲੀ ਹੱਥੀਂ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਉਂਦਾ ਐ...।”
ਮਿਸਟਰ ਬਰਾਉਨ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਿਜੱਲ ਹੋ ਗਈਆਂ ਤੇ ਹੰਝੂਆਂ ਨੂੰ ਛਿਪਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਪਲੇਟ ਚੁੱਕ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਦਾਲ ਦੇ ਸੁੜਾਕੇ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪਲੇਟ ਰੱਖੀ, ਵਿਭਾ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ, ਅੱਖਾਂ 'ਚੋਂ ਹੰਝੂ ਡਿੱਗੇ ਸਨ ਤੇ ਡੈਡੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੀ ਲਿਆ ਸੀ।...ਪਲਕਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਸਿੱਜਲ ਸਨ।
***

ਸਮਾਂ ਬੀਤਦਾ ਰਿਹਾ।
ਆਪਣੀ ਵਿਭਾ ਲਈ ਮਿਸਟਰ ਬਰਾਉਨ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੰਡਾਂ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਰਹੇ, ਪਰ ਇਕ ਦਿਨ ਅੱਥਰੂਆਂ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਆ ਗਿਆ। ਮਿਸਟਰ ਬਰਾਉਨ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪਿਆ ਤੇ ਵਿਭਾ ਨੂੰ ਇੰਜ ਲੱਗਿਆ, ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਰੂਪੀ ਸਹੇਲੀਆਂ ਉਸ ਦਾ ਹੱਥ ਫੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਛੱਡ ਕੇ ਦੂਰ ਚਲੀਆਂ ਗਈਆਂ ਨੇ।
ਯੁਜਿਨ ਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਝੱਟਕਾ ਵੱਜਿਆ ਹੋਏ, ਰੋ-ਰੋ ਕੇ ਬੁਰੇ ਹਾਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਿੱਕ ਨਾਲ ਘੁੱਟ ਕੇ ਵਿਭਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਰੋ ਨਾ ਭਰਾ, ਰੋ-ਨਾ। ਮੈਂ ਹਾਂ ਨਾ...ਬਸ, ਚੁੱਪ ਕਰ ਜਾ ਮੇਰਾ ਵੀਰਾ।”
ਪਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਆਪ ਹੰਝੂਆਂ ਦੀ ਮਾਲਾ ਪਰੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਯੁਜਿਨ ਰੋਂਦਾ ਰੋਂਦਾ ਉਠਦਾ, ਡੈਡੀ ਦੇ ਸਿਰਹਾਣੇ ਨਵੀਂਆਂ ਅਗਰਬੱਤੀਆਂ ਲਾ ਆਉਂਦਾ, ਕੋਈ ਮੋਮਬਤੀ ਬਲ ਕੇ ਮੁੱਕਣ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਨਵੀਂ ਬਾਲ ਦੇਂਦਾ। ਕਦੀ ਵਿਭਾ ਆਪਣੇ ਡੈਡੀ ਦੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਕੱਪੜਾ ਲਾਹ ਕੇ ਮੂੰਹ ਦੇਖਦੀ ਤੇ ਹੁਭਕੀਂ-ਹੁਭਕੀਂ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ, “ਡੈਡੀ, ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕਿਉਂ ਚਲੇ ਗਏ? ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਕਿਹਾ ਸੀ 'ਹੁਣ ਮੈਂ ਬਿਨਾਂ ਸਾੜੇ ਟੋਸਟ ਲਾਹ ਲੈਂਦਾ ਆਂ...ਚਾਹ ਬਨਾਉਣੀ ਵੀ ਆ ਗਈ ਏ ਮੈਨੂੰ। ਹੁਣ ਤੈਨੂੰ ਇਸ ਘਰ 'ਚੋਂ ਵਿਦਾਅ ਕਰ ਦੇਣੈ...ਮੈਂ ਤੇ ਯੁਜਿਨ ਰਲ ਕੇ ਨਾਸ਼ਤਾ ਬਣਾਅ ਲਿਆ ਕਰਾਂਗੇ। ਡੈਡੀ ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਚਲੇ ਗਏ, ਤੁਸੀਂ ਝੂਠੇ ਸੌ। ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਝੂਠ ਕਿਹਾ ਸੀ...ਯੂ ਆਰ ਕਰੂਅਲ ਡੈਡੀ...ਕਰੂਅਲ!”
ਜਿਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਲਾਸ਼ ਦਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਵਾ ਕੇ ਸੈਂਟ ਵਗੈਰਾ ਛਿੜਕਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਤੱਸਲੀਆਂ ਦੇਂਦੇ ਰਹੇ ਸਨ, 'ਜੇ ਇੰਜ ਤੂੰ ਹੀ ਮਨ ਛੋਟਾ ਕਰੀ ਰੱਖੇਂਗੀ ਤਾਂ ਯੁਜਿਨ ਦਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ?'
ਤੇ ਯੁਜਿਨ ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ ਕੈਦ ਕਰਕੇ ਪੁੱਛਦਾ ਸੀ, “ਦੀਦੀ, ਡੈਡੀ ਸਾਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕਿਉਂ ਚਲੇ ਗਏ ਨੇ? ਕਿੱਥੇ ਚਲੇ ਗਏ ਨੇ?”
ਫੇਰ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰਿਸਚਿਨਾ ਦੀ ਇਕ ਭੀੜ, ਲਕੜੀ ਦਾ ਇਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਕਸਾ¸ ਕਾਫ਼ਿਨ-ਬਾਕਸ ਲੈ ਆਈ। ਉਸ ਵਿਚ ਮਿਸਟਰ ਬਰਾਉਨ ਨੂੰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਫੇਰ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਕੱਪੜਾ ਹਟਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਅੰਤਮ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਵਿਭਾ ਤੇ ਯੁਜਿਨ ਨੇ 'ਲਾਸਟ-ਕਿਸ' ਲਿਆ। ਫੇਰ ਉਪਰ ਢੱਕਣ ਰੱਖ ਕੇ ਪੇਚ ਕੱਸੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ। ਵਿਭਾ ਤੋਂ ਹੱਥ ਛੁਡਾਅ ਕੇ ਯੁਜਿਨ, ਡੈਡੀ ਦੇ ਤਾਬੂਤ ਨਾਲ ਸਿਰ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ।
ਵਿਭਾ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਭੂੰਆਂ ਲਿਆ। ਪਰ ਉਧਰ ਕੰਧ ਉੱਤੇ ਇਕ ਪੇਂਟਿੰਗ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਡੈਡੀ ਦੀ ਪਿਆਰੀ ਪੇਂਟਿੰਗ¸ 'ਸਟਿਲ-ਲਾਈਫ਼'। ਹੁਣ ਵਿਭਾ ਕੀ ਕਰੇ? ਕਿਸ ਪਾਸੇ ਦੇਖੇ? ਕਿੱਥੇ ਜਾਏ?
ਫੇਰ ਇਕ ਲੰਮੀ ਕਤਾਰ ਗ੍ਰੇਵ-ਯਾਰਡ ਵੱਲ ਤੁਰ ਚੱਲੀ। ਅੱਗੇ ਅੱਗੇ ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਕਾਫਿਨ, ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਕਾਲੇ ਕਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਗ਼ਮਗ਼ੀਨ ਫਯੂਨਰਲ-ਪਾਰਟੀ। ਕਬਰਸਤਾਨ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਭੀੜ ਰੁਕ ਗਈ। ਬਕਸਾ ਚਾਰ ਮੋਢਿਆਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਯਾਰਡ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਕਬਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੁੱਟੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਫੇਰ ਬਾਂਸ ਤੇ ਰੱਸੇ ਦੇ ਸਹਾਰੇ, ਬਕਸਾ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਕਬਰ ਵਿਚ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਤੇ ਇਕ ਸੁਰ ਕਬਰਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਸਕਦੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਘੁਲਣ ਲੱਗਿਆ...:
'ਸਲੀਪ ਦਾਈ ਲਾਸਟ ਸਲੀਪ,
ਫਰੀ ਫਰਾਮ ਕੇਅਰ ਐਂਡ ਸਾਰੀ,
ਰੇਸਟ ਵੇਅਰ ਨਨ ਵੀਪ¸
ਟਿਲ ਦ ਇਟਰਨਲ ਮਾਰੋ।'
***

ਰਾਤ ਦੀ ਚੁੱਪ ਖਾਸੀ ਗੂੜ੍ਹੀ ਸੀ।
ਕਈ ਈਸਾਈਆਂ ਨੇ ਵਿਭਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਚਲੇ ਚੱਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਪਰ ਉਹ ਮੰਨੀ ਨਹੀਂ।
ਡੈਡੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸੌਣ ਵਾਲਾ ਯੁਜਿਨ ਚੁੱਪ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਮਿਸਟਰ ਬਰਾਉਨ ਨਾ ਮਰੇ ਹੋਣ, ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਇਕ ਲਾਸ਼ ਹੋਏ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਖਿੜਕੀ ਬੰਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਵਿਭਾ ਨੇ ਜਦੋਂ ਪੱਲੇ ਭੀੜੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਦਮ ਘੁਟਣ ਲੱਗ ਪਿਆ; ਉਸ ਨੇ ਖਿੜਕੀ ਖੋਹਲ ਦਿੱਤੀ।
ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਆਸ ਦੀ ਇਕ ਜੋਤ ਜਗੀ, ਤੇ ਫੇਰ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਉਸ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ 'ਕੱਲ੍ਹ ਜਾਂ ਪਰਸੋਂ ਜਾਨ ਆ ਜਾਏਗਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ...ਤਦ? ਤਦ ਉਹ ਕੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲਏਗੀ? ਉਹ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਲਈ ਕਹੇਗਾ...'
ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪਲਕਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਨੀਂਦ ਆਈ ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਯੁਜਿਨ ਕੁਰਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ¸ 'ਡੈਡੀ ਚਲੇ ਗਏ। ਕੱਲ੍ਹ ਜਾਨ ਅੰਕਲ ਆ ਕੇ ਤੈਨੂੰ ਲੈ ਜਾਣਗੇ...ਮੈਂ ਕਿੱਥੇ ਜਾਵਾਂਗਾ...ਕਿਸ ਕੋਲ ਰਹਾਂਗਾ ਦੀਦੀ?'
ਤ੍ਰਬਕ ਕੇ ਉਹ ਉਠ ਬੈਠੀ ਹੋਈ¸ ਯੁਜਿਨ ਘੂਕ ਸੁੱਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਉਸ ਨੇ ਫੇਰ ਸੌਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ...ਪਰ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਜਿੰਨੀ ਵਾਰੀ ਸੌਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ...ਹਰ ਵਾਰੀ ਲੱਗਿਆ¸ ਉਹ ਅਨੇਕਾਂ ਸਲੀਬਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਘਿਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਹਰ ਸਲੀਬ ਉੱਤੇ ਯੁਜਿਨ ਠੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ...ਉਸ ਦਾ ਦਮ ਘੁਟ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਅਟਕ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਚੀਕ ਰਿਹਾ ਹੈ...'ਮੈਂ ਕਿਸ ਕੋਲ ਰਹਾਂਗਾ? ਕਿੱਥੇ ਜਾਵਾਂਗਾ ਦੀਦੀ?'
ਵਿਭਾ ਨੇ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਯੁਜਿਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਿੱਕ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ। ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਘੁਟਿਆ । ਉਹ ਕਸਮਸਾ ਕੇ ਫੇਰ ਸੌਂ ਗਿਆ। ਵਿਭਾ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਸਲੀਬ ਟੁੱਟ ਕੇ ਡਿੱਗ ਰਹੀ ਹੈ, ਤੇ ਉਸਨੇ ਡਿੱਗਦੇ ਹੋਏ ਯੁਜਿਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਬੋਚ ਲਿਆ ਹੈ।
ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਉਹ ਸੋਚਦੀ ਰਹੀ¸ 'ਜਾਨ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਆਮਦਨ ਏ, ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖ ਲਏਗਾ। ਮੈਂ ਕਾਲਜ ਜਾਇਆ ਕਰਾਂਗੀ ਤੇ ਯੁਜਿਨ ਸਕੂਲ। ਇੰਜ ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਦੀ ਪੜਾਈ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗੀ...ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਦੋ ਹੀ ਤਾਂ ਹਾਂ, ਜਾਨ ਉੱਤੇ ਜਿਆਦਾ ਬੋਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਏਗਾ।' ਉਸਦੇ ਮਨ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਤੱਸਲੀ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਮਹਿਕ ਫ਼ੈਲ ਗਈ...ਉੱਦੋਂ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ, ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਪਿਆ ਇਹ ਖੁਸ਼ਬੂ ਦਾ ਹਾੜਾ, ਜ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਸ ਖੁਸ਼ਬੂ ਦੀ ਤੈਹ ਵਿਚ ਇਕ ਲਾਸ਼ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਬਦਬੂ ਉਠ ਰਹੀ ਹੈ...'ਹੁਣ ਤਾਂ ਤੂੰ ਯੁਜਿਨ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਏਂਗੀ, ਪਰ ਕੱਲ੍ਹ ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਖ਼ੁਦ ਮਾਂ ਬਣੇਗੀ, ਫੇਰ? ਮੈਂ ਜਾਣਦਾਂ ਬੇਬੀ, ਔਰਤ ਦਾ ਪਿਆਰ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਵਗਦੇ ਹੋਏ ਪਾਣੀ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਏ...ਪਰ ਉਹ ਘਟ ਕੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਲਈ ਸੀਮਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਏ ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਮਾਂ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਏ, ਤਦ ਇਕ ਥਾਂ ਜੰਮ ਕੇ ਬਰਫ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਏ, ਖ਼ੁਦ ਉਸਦਾ ਪਤੀ ਤਰਸ ਜਾਂਦਾ ਏ...ਯੁਜਿਨ ਤਾਂ ਫੇਰ ਯੁਜਿਨ ਏ ।'  ਵਿਭਾ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ, ਟੁੱਟੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਲੀਬਾਂ ਉਸਦੇ ਗਿਰਦ ਘੇਰਾ ਘੱਤੀ ਖੜ੍ਹ੍ਹੀਆਂ ਨੇ।
ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਉਹ ਸੌਂ ਨਹੀਂ ਸਕੀ।
ਸਵੇਰੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਖਿੜਕੀਆਂ 'ਚੋਂ ਅੰਦਰ ਵਲ ਵਧ ਆਈਆਂ। ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਿਸੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਸਾਰਾ ਘਰ ਜਿਵੇਂ ਜੂਏ ਵਿਚ ਹਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਯੁਜਿਨ ਨੇ ਰੇਡੀਓ ਲਾ ਕੇ 'ਨੈਵਰ ਆਨ ਸੰਡੇ' ਵਾਲਾ ਗੀਤਾ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆਂ...ਵਿਭਾ ਨੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਉਲਝੇ ਧਾਗੇ ਵਾਂਗ ਸਵੇਰ ਹੁਣ ਤਕ ਕਿੱਥੇ ਅਟਕੀ ਹੋਈ ਸੀ।
***

ਦਿਨ ਦੀ ਗੱਡੀ 'ਤੇ ਜਾਨ ਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਇਸੇ ਗੱਡੀ 'ਤੇ ਆਉਂਦਾ, ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਸਮੇਟ ਲਿਅਉਂਦਾ। ਅੱਜ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਕੋਈ ਉਸ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਪਟਿਆ, ਬਲਕਿ ਵਿਭਾ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਸਿਸਕਣ ਲੱਗ ਪਈ।  
“ਜਾਨ, ਜਾਨ! ਸਾਡੇ ਡੈਡੀ ਸਾਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਡੈਡੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਝੂਠ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕੁੜੀਆਂ,  ਚਾਵਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ ਤੇ ਪਿਤਾ ਕਿਸਾਨ। ਇਕ ਦਿਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਾਅ ਕਰਕੇ ਉਹ ਇਕੱਲਾ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ¸ ਬਿਲਕੁਲ ਇੱਕਲਾ! ਪਰ ਇਕੱਲੇ ਤਾਂ ਅਸਾਂ ਰਹਿ ਗਏ ਆਂ ਜਾਨ...ਸਾਡਾ ਹੁਣ ਕੋਈ ਨਹੀਂ।”
ਜਾਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚ ਸਮੇਟ ਲਿਆ¸ “ਨੋ ਵਿਭਾ ਨੋ...ਡੋਂਟ ਕਰਾਈ...ਡੈਡੀ ਨੇ ਕੁਝ ਝੂਠ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ। ਉਹਨਾਂ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਤੈਥੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇੰਜ ਮਾਯੂਸ ਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਣ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਐ। ਪਾ ਕੇ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਜਿਉਂਦੇ ਨੇ,  ਗੰਵਾਅ  ਕੇ ਜਿਹੜਾ ਜਿਉਂਦਾ ਏ, ਉਹੀ ਜੀਸਸ ਹੈ। ਜੀਸਸ ਦੀ ਵੀ ਤਾਂ ਇਹੋ ਫਿਲਾਸਫੀ ਐ, ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿੰਨਾਂ ਵੀ ਗੰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹੀ ਹਕੀਕਤ ਵਿਚ ਬਹੁਤ, ਬਹੁਤ ਹੀ ਕੁਝ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।”¸ ਵਿਭਾ ਜਾਨ ਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿਚ ਧਸ ਗਈ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਛਾਤੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹੋਵੇ।
***

ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਜਾਨ ਨੇ ਫੇਰ ਉਹੀ ਪੁਰਾਣੀ ਗੱਲ ਕਹੀ ਤਾਂ ਵਿਭਾ ਚੁੱਪ ਰਹੀ। ਬਸ ਬਿਟਰ-ਬਿਟਰ ਇਕ ਬੱਚੇ ਵਾਂਗ ਆਲਟਰ ਵੱਲ ਦੇਖਦੀ ਰਹੀ, ਸਲੀਬ ਉੱਤੇ ਠੁਕੇ ਜੀਸਸ ਵੱਲ।
“ਆਖਰ ਤੂੰ ਸਮਝਦੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ? ਅਜੇ ਮੇਰੇ ਮੋਢੇ ਏਨੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨੇ, ਕਿ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡਾ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਭਾਰ...”
ਵਿਭਾ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਪਲਕਾਂ ਭਿੱਜ ਗਈਆਂ, “ਨਹੀਂ ਜਾਨ ਨਹੀਂ, ਅਸੀਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਨਹੀ ਜਾਵਾਂਗੇ! ਮੈਂ ਬੜਾ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਕੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਏ ਕਿ ਮੈਂ ਡੈਡੀ ਦੇ ਸੁਪਣਿਆਂ ਦੇ ਬਾਗ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦਿਆਂਗੀ, ਸਿੰਜਾਂਗੀ ਤੇ ਵੱਡਾ ਕਰਕੇ ਲੈਕਚਰਰ ਬਣਾਵਾਂਗੀ...”
“ਪਰ ਵਿਭਾ ਇਹ ਕੰਮ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਏ।”
“ਤੇ ਜੇ ਅਸੀਂ...ਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਯੁਜਿਨ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾ ਦੇ ਸਕੀ ਤਾਂ ਡੈਡੀ ਦੀ ਆਤਮਾਂ ਰੋਏਗੀ।”
“ਤੈਨੂੰ ਇਹੀ ਡਰ ਏ ਨਾ, ਕਿ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਹੋ ਜਾਣ 'ਤੇ ਸਾਡੇ ਮਨ ਵਿਚ ਯੁਜਿਨ ਲਈ ਪਿਆਰ ਘਟ ਜਾਏਗਾ...ਤਾਂ ਆਪਾਂ ਇੰਜ ਕਰਾਂਗੇ, ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਬੋਰਡਿੰਗ ਭੇਜ ਦਿਆਂਗੇ। ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਫੀਸ ਜਾਂਦੀ ਰਹੇਗੀ। ਉਹ ਉੱਥੇ ਹੀ ਪੜ੍ਹੇਗਾ, ਸਾਡੀ ਨਫ਼ਰਤ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ, ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਲੈਕਚਰਰ ਬਣੇਗਾ।”
ਵਿਭਾ ਸਿਸਕਨ ਲੱਗੀ¸ “ਨਹੀਂ ਜਾਨ। ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਲਈ ਇੰਜ ਨਾ ਕਹੋ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗੀ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦਫਨਾ ਦਿਆਂਗੀ...ਪਰ ਮੇਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰੀਂ ਜਾਨ, ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਤੈਨੂੰ ਚਾਹਿਆ ਏ, ਸਿਰਫ ਤੈਨੂੰ...ਜੇ ਨੌਂ-ਦਸ ਵਰ੍ਹੇ ਮੇਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਸਕੇਂ ਤਾਂ...”
ਜਾਨ ਦੀ ਆਵਾਜ਼  ਯਕਦਮ ਕਠੋਰ ਹੋ ਗਈ, “ਇਹ ਕੇਹਾ ਪਾਗਲਪਨ ਏਂ! ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਮਨ ਦੀ ਭੁੱਖ ਏਂ ਵਿਭਾ। ਤੇ ਇਹ ਭੁੱਖ ਸਿਰਫ ਤੂੰ ਹੀ ਮਿਟਾਅ ਸਕਦੀ ਹੈਂ...ਪਰ  ਅਕਸਰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਭੁੱਖ ਦੀ ਤਰਿਪਤੀ ਨਾ ਹੋਣ 'ਤੇ, ਭੁੱਖ ਮਰ ਜਾਂਦੀ ਹੁੰਦੀ ਐ। ਤੇ ਉਸਦੀ ਥਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਵੀਂ ਭੁੱਖ ਲੈ ਲੈਂਦੀ ਐ¸ ਤਨ ਦੀ ਭੁੱਖ। ਤੇ ਇਸ ਭੁੱਖ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੈਂ ਕੀ, ਸਾਰੇ ਪੁਰਸ਼ ਈ ਹਾਰਦੇ ਆਏ ਨੇ।”
ਵਿਭਾ ਨੇ ਰੋਂਦਿਆਂ ਰੋਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ¸ “ਜਾਨ! ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਗਲਤ ਸਮਝ ਰਿਹਾ ਏਂ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਇਕ ਭਰੇ ਹੋਏ ਪਰਸ ਵਾਂਗ ਆਂ, ਜਿਸਦੀ ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਹਸਤੀ ਨਹੀਂ...ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਇਹੀ ਖੇਡ ਐ, ਕਿ ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥੀਂ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਏ।”
ਤੇ ਫੇਰ ਜਾਨ ਚਲਾ ਗਿਆ।
ਵਿਭਾ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ, ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਜਿਹਨਾਂ ਖਾਲੀ ਸਲੀਬਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਘਿਰੀ ਸੀ, ਅੱਜ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇਕ ਉੱਤੇ ਟੰਗ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।
***